Αυτόνομες διαλέξεις

Το Εργαστήριο Σημειωτικής ΑΠΘ και το ΔΠΜΣ Σημειωτική, Πολιτισμός και Επικοινωνία σας προσκαλούν στη διάλεξη του Νικόλαου-Ίωνα Τερζόγλου, Επίκουρου Καθηγητή του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου, με θέμα: "Χώρος – Αφήγηση – Αρχιτεκτονική: Σημειωτικές / Εννοιολογικές Συσχετίσεις'', την Πέμπτη 19.1.2023 στις 16.30 στο Εργαστήριο Σημειωτικής (ισόγειο κτιρίου Νέας Φιλοσοφικής ΑΠΘ). Η διάλεξη θα δοθεί στο πλαίσιο του μαθήματος "Σημειωτική και Ιστορία της Τέχνης" του ΔΠΜΣ Σημειωτική, Πολιτισμός και Επικοινωνία με διδάσκουσα την Αναπληρώτρια Καθηγήτρια του Τμήματος Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ Λία Γυιόκα.

Χώρος – Αφήγηση – Αρχιτεκτονική: Σημειωτικές / Εννοιολογικές Συσχετίσεις 

Στην διάλεξη προτείνεται μία πρωταρχική διαπλοκή ανάμεσα στην σημειωτική, τη θεωρία της λογοτεχνίας και την τροπική αφηγηματολογία με σκοπό να απαντηθεί το ερώτημα περί της ικανότητας της αρχιτεκτονικής να λειτουργήσει ως μία νοηματοδοτημένη γλώσσα του χώρου. Η στρατηγική που ακολουθείται είναι μία ευρεία θεώρηση της έννοιας του ‘κειμένου’ που περιλαμβάνει τον χώρο ως αφηγηματική διαδικασία και ως λόγο. Η διαδικασία της αρχιτεκτονικής σύλληψης, του σχεδιασμού και της παραγωγής χωρικού νοήματος νοείται ως γραφή ενός κοινωνικού κειμένου, ως μία κωδικοποίηση μίας αφήγησης στον χώρο. Η πρόταση αφορά στον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να μελετούμε την σημειωτική του χώρου πέρα από μία φορμαλιστική λογική, στο ευρύτερο πλαίσιο μίας σημειωτικής της κουλτούρας, στο βαθμό που το αρχιτεκτονικό σύστημα σημείων στοχεύει στην παραγωγή πολιτιστικού νοήματος που είναι μέρος ενός κώδικα κοινωνικών ιεραρχιών και διακρίσεων. Οι χωρικές μορφές είναι οργανικό τμήμα της κοινωνικής ζωής και το νόημα τους εξαρτάται από πολιτιστικές αξίες. 

Ειδικότερα, όπως έδειξε ο Philippe Hamon στη ρηξικέλευθη μελέτη του με τίτλο «Εκθέσεις. Λογοτεχνία και Αρχιτεκτονική στην Γαλλία του 19ου αιώνα», η αρχιτεκτονική μετατρέπεται σε μία προνομιούχο πρότυπη γραμματική ή μετα-γλώσσα για την κατασκευή Γαλλικών λογοτεχνικών αφηγήσεων. Σύμφωνα με αυτόν, η αρχιτεκτονική λειτουργεί ως μετατροπέας, ως μεταφορικός χειριστής που επιτρέπει στην ορατή επικράτεια του ‘πραγματικού’ να μεταφραστεί στη σημειωτική, κειμενική επικράτεια της λογοτεχνικής αναπαράστασης. Υιοθετείται η υπόθεση του Hamon περί δομικής αντιστοιχίας αρχιτεκτονικής και αφήγησης οδηγώντας την σε περαιτέρω, συγκεκριμένες κατευθύνσεις έρευνας, αρθρωμένες γύρω από τέσσερα διαφορετικά επίπεδα σύγχρονων αρχιτεκτονικών προβληματικών: 1. Το πρόβλημα της φύσης και του νοήματος του χώρου ως αντικειμένου της αρχιτεκτονικής σύλληψης. 2. Το πρόβλημα του συγκειμένου και του τόπου σε σχέση με την μνήμη και τον χρόνο. 3. Το ερώτημα του ρόλου, του καθεστώτος, της αποστολής του αρχιτέκτονα. 4. Το πρόβλημα της αφήγησης και της αφηγηματικότητας ως διανυσμάτων της δημιουργικότητας του αρχιτέκτονα στην υπερνεωτερική εποχή. 

Δρ. Νικόλαος-Ίων Τερζόγλου   Μόνιμος Επίκουρος Καθηγητής 

Σύντομο Βιογραφικό 

Μόνιμος Επίκουρος Καθηγητής στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείο, με γνωστικό αντικείμενο Έννοιες και Θεωρίες για την Οργάνωση και τον Σχεδιασμό του Αρχιτεκτονικού Χώρου, Αριστούχος Αρχιτέκτων Ε.Μ.Π. (2000, Χρυσοβέργειο Βραβείο και Αργυρό Μετάλλιο με τον Προμηθέα Πυρφόρο), Κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης «Σχεδιασμός-Χώρος-Πολιτισμός» Ε.Μ.Π. (2001, Υποτροφία Ιδρύματος Ευγενίδου), Διδάκτωρ Ε.Μ.Π. πάνω στη Θεωρία και Φιλοσοφία της Αρχιτεκτονικής (2005, 2ο Διεθνές Βραβείο ICAR-CORA 2007), Πτυχιούχος Εικαστικών Τεχνών της Α.Σ.Κ.Τ. (2009) και Μεταδιδάκτωρ Ε.Μ.Π. πάνω στις «Ιδέες του Χώρου στον Εικοστό Αιώνα» (2007-8). Έχει συν-επιμεληθεί τον Αγγλικό τόμο Intersections of Space and Ethos (Routledge, 2015, 20172). Έχει διδάξει σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο στο Πανεπιστήμιο Πατρών, στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, σε μαθήματα και εργαστήρια φιλοσοφίας της αρχιτεκτονικής, ιστορίας των ιδεών του χώρου, ερμηνευτικής ανάγνωσης των τόπων της πόλης και μεθοδολογίας της αρχιτεκτονικής σύνθεσης. Γενικός συντονιστής του Εργαστηρίου Ερμούπολης (2019), με αντικείμενο την δημιουργική επανάχρηση ιστορικών κελυφών. Έχει συγγράψει δύο (2) μονογραφίες, έχει συν-επιμεληθεί τρία (3) βιβλία, έχει δημοσιεύσει εβδομήντα (70) επιστημονικά άρθρα σε περιοδικά και συλλογικούς τόμους (Ελληνικά και Αγγλικά), έχει παρουσιάσει ιδέες του σε σαράντα (40) συνέδρια, εγχώρια και διεθνή, και έχει πραγματοποιήσει πάνω από διακόσιες (200) δημόσιες διαλέξεις. 

SemioLab, 8 December 2022, 16:00-19:30

course: Semiotics and Art History / coordinator: Lia Yoka

16:00

Klaus Sachs-Hombach
Professor of Media Science,University of Tübingen
The Ambivalence of Visual Communication

16:30

Marcel Lemmes
PhD candidate in Media Science, University of Tübingen
"Make Populism Visible Again" - Populist Imagery in the Digital Age 

17:00

Sebastián Moreno Barreneche
Associate Lecturer at the Faculty of Management and Social Sciences, Universidad ORT Uruguay - online [zoom link tba]
Social Semiotics of Populist Images

17:30 

Coffee break

17:40

Andreas Takis
Assistant professor of Legal Philosophy, Faculty of Law, Aristotle University of Thessaloniki
The body politic and archetypal images of the many

18:10

Thomas Siomos
Media analyst, Dr. of Political Science
Populist subjectivity and its mediatisation in times of crisis

Ο SemioLogos (Σύλλογος Αποφοίτων και Φοιτητών ΔΠΜΣ Σημειωτικής ΑΠΘ) σε συνεργασία με το Canterbury Christ Church University και το Εργαστήριο Σημειωτικής ΑΠΘ σας προσκαλούν στο διήμερο δια ζώσης σεμινάριο με ομιλητή τον καθηγητή Jacopo Castaldi τη Δευτέρα 17 και την Τρίτη 18 Οκτωβρίου 2022 στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. 

Βεβαιώσεις συμμετοχής θα δοθούν στο κοινό που θα παρακολουθήσει το σεμινάριο δια ζώσης και τις δύο μέρες.

Θα υπάρξει νεότερη ενημέρωση σε περίπτωση που η πρώτη μέρα του σεμιναρίου μεταδοθεί και διαδικτυακά.

Διήμερο σεμινάριο του Jacopo Castaldi, CCCU, 17 & 18 Οκτωβρίου 2022, Α.Π.Θ.

Τίτλος: Ιδεολογία και χειραγώγηση σε ταξιδιωτικά ντοκιμαντέρ: μια γνωστική-σημειωτική προσέγγιση.

Εισηγητής:  J. Castaldi, Canterbury Christ Church University

Ο J. Castaldi θα διεξάγει σεμινάριο βασισμένο στο θέμα της διδακτορικής διατριβής του. Η  περίληψη και ένα ψηφιακό αντίγραφο της διατριβής βρίσκονται στον παρακάτω σύνδεσμο:

https://repository.canterbury.ac.uk/item/91182/cognition-and-ideological-effects-in-the-interaction-between-viewers-and-bbc-travel-and-cultural-documentaries-combining-multimodal-critical-discourse-analysis-and-audience-research.

Πρόγραμμα σεμιναρίου:

1ο Μάθημα: Δευτέρα 17 Οκτωβρίου, 16:00-18:30. Αίθουσα 1, Υπόγειο Παλιάς Φιλοσοφικής.

Το πρώτο μέρος του σεμιναρίου θα καλύψει τις θεωρητικές βάσεις της διατριβής του, με ιδιαίτερη έμφαση σε :

• Ανάλυση της ιδεολογίας, μέσα από το πρίσμα των θεωριών του Gramsci και του κριτικού ρεαλισμού.
• Βασικές έννοιες στην πολυτροπική έρευνα.
• Ανάλυση γνωστικών πτυχών, επεξηγηματικά, στην χειραγώγηση και επιστημονική επαγρύπνηση (epistemically vigilance) (Sperber et al., 2010) μέσω της Θεωρίας Συνάφειας (Relevance Theory) (Sperber and Wilson, 1995)

Το δεύτερο μέρος του σεμιναρίου, θα επικεντρωθεί σε μεθοδολογικές πτυχές και θα εξετάσει μερικά παραδείγματα από μελέτες περίπτωσης που περιέχονται στη διατριβή. Εδώ η έμφαση θα είναι στη(ν):

• Ενσωμάτωση της Έρευνας κοινού στη μεθοδολογική αρχιτεκτονική.
• Διερεύνηση της σημειωτικής και της γνωστικής προσέγγισης κατά τη διαδικασία ερμηνείας και παραγωγής νοημάτων καθώς και την επίδραση που έχουν τα μέσα (media). 

Προτρέπουμε τους συμμετέχοντες του σεμιναρίου να αλληλεπιδρούν και να κάνουν ερωτήσεις καθ' όλη τη διάρκεια του σεμιναρίου.

2ο Μάθημα: Τρίτη 18 Οκτωβρίου, 18:00-20:00. Εργαστήριο Σημειωτικής, Ισόγειο Νέας Φιλοσοφικής.

Το συγκεκριμένο μάθημα θα έχει τη μορφή εργαστηρίου. Στόχος του εργαστηρίου είναι να εξετάσουν οι συμμετέχοντες πώς οι θεωρητικές προσεγγίσεις που καλύπτονται στο πρώτο μάθημα, μπορούν να εφαρμοστούν στα δικά τους ερευνητικά έργα. Προτρέπουμε θερμά τους συμμετέχοντες, να φέρουν κάποια δικά τους δεδομένα (είτε είναι πραγματικά, είτε του τύπου που αναλύουν επί του παρόντος ή επιθυμούν να εργαστούν σε ένα μελλοντικό έργο).

Το πρώτο μέρος του εργαστηρίου θα επικεντρωθεί στις παρακάτω μεθοδολογικές πτυχές:

• Σχεδιασμός έρευνας.
• Επιλογή συμμετεχόντων και δεδομένων.
• Εργαλεία ποιοτικής έρευνας. 

Το δεύτερο μέρος του εργαστηρίου θα επικεντρωθεί σε αναλυτικές και ερμηνευτικές προσεγγίσεις:

• Διεξαγωγή πολυτροπικής ανάλυσης κειμένου.
• Διερεύνηση και ερμηνεία ιδεολογιών.
• Διερεύνηση και ερμηνεία σημαντικών συνδέσεων, μεταξύ πολυτροπικών κειμένων/λόγων (discourses) και κοινωνίας.

Βιογραφικό σημείωμα

Ο Jacopo Castaldi είναι Λέκτορας στο Κέντρο Γλώσσας και Γλωσσολογικής ανάλυσης στο Canterbury Christ Church University καθώς και επικεφαλής του τμήματος στο Προπτυχιακό τμήμα των ΜΜΕ και Επικοινωνιών του ίδιου Πανεπιστημίου. Κατέχει πτυχίο Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας, Πτυχίο Μετάφρασης και Διερμηνείας από το Università di Napoli “L’Orientale” και Mεταπτυχιακό στην Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία από το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου. Το 2018, του απονεμήθηκε πλήρη υποτροφία από το Canterbury Christ Church University για την εκπόνηση διδακτορικής έρευνας στην Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία, το οποίο ολοκλήρωσε το 2022. 

Τα κύρια ερευνητικά του ενδιαφέροντα είναι η Κριτική Ανάλυσης του Λόγου (Critical Discourse Studies), η Πολυτροπικότητα, η επικοινωνία μαζικής διαμεσολάβησης και οι σημειωτικές και γνωστικές πτυχές της χειραγώγησης, με έμφαση στις διαδραστικές εμπειρίες του κοινού και στην ερμηνεία των νοημάτων. Ένα άρθρο μέρος της διατριβής του δημοσιεύτηκε το 2021 στο περιοδικό Multimodal Communication (De Gruyter Mouton).

Την Πέμπτη, 26/05/2022 και ώρα 18.30 η κ. Ελευθερία  Δημητρομανωλάκη, Μεταδιδακτορική ερευνήτρια του Τμήματος Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου  Αιγαίου θα δώσει διάλεξη με θέμα 

Κινηματογραφική Διασκευή: Πολιτισμικοί κώδικες και σημειακές αλληλεπιδράσεις

στο Εργαστήριο Σημειωτικής στο ισόγειο του Νέου Κτιρίου της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ.

Η διάλεξη θα είναι προσβάσιμη και στον σύνδεσμο
https://authgr.zoom.us/j/92505289585?pwd=bjJBSG5YeTAxenZ1N1NUaUFCcEI1QT09

Περίληψη της διάλεξης

Η φιλμική διασκευή λογοτεχνικού έργου - πεζογραφικού ή θεατρικού - συγκροτείται μέσα από την αναδιάρθρωση του προγενέστερου κειμένου στο επίπεδο της μυθοπλασίας και της ενδογενούς του μύθου πλοκής.

Ο Metz έχει αναδείξει πως η αφηγηματικότητα αποτελεί τον οντολογικό ιστό για κάθε είδος μυθοπλασίας, ανεξαρτήτως των διαφοροποιημένων σημειακών παραμέτρων που αλλάζουν από τέχνη σε  τέχνη, ανάλογα με τα μέσα που ανά περίπτωση χρησιμοποιεί, στη βάση των πολιτισμικών της κωδίκων στη διαχρονία (cultural codes and sp ecίalίzed codes). (Metz, 1991: 112-114) Κι όπως το επισημαίνει συγκεκριμένα «από τη μια πλευρά υπάρχει η σημειωτική του αφηγηματικού φιλμ ... και από την άλλη η δομική ανάλυση της πραγματικής αφηγηματικότητας, όπως αποσπάται το αφηγηματικό ανεξαρτήτως του μέσου που το φέρει (ταινία, βιβλίο κλπ.)». (Metz, 1991:144)

Στη βάση αυτή, η παρούσα ομιλία στοχεύει ν' αναλύσει τις συγκλίσεις και τις αποκλίσεις που εμφανίζουν οι διακειμενικές σχέσεις των τεχνών κατά τη φιλμική διασκευή. Ο κοινός αφηγηματικός τόπος που συνδέει πεζογραφία, θεατρικό έργο και παράσταση, σενάριο και ταινία μεταξύ τους είναι ο μύθος όπως αποτυπώνεται σε θεματικά μοτίβα, πράξεις, συγκρούσεις, πρόσωπα, καταστάσεις και χωρόχρονο, ανεξαρτήτως της σημειακής διαφοροποίησης από μέσο σε μέσο. Παράλληλα όμως, ετούτη η σημειακή διαφοροποίηση καθιστά συναρπαστική και σημαίνουσα τη σχέση διαφορετικών τεχνών, υπό τον κοινό παρανομαστή της μυθοπλασίας.

Έτσι, η παρούσα ομιλία παραθέτει συγκριτικά τα σημεία και τους αφηγηματικούς τρόπους στα:

• Πεζογραφικό έργο
• Θεατρικό έργο
• Θεατρική παράσταση
• Σενάριο
• Κινηματογραφικό φιλμ

Η επισκόπηση των αφηγηματικών τρόπων και των σημειακών παραμέτρων θ' αναδείξει τις ισχυρές συγκλίσεις, με ιδιαίτερη εστίαση:

1. στη σχέση του κινηματογράφου  με τη λογοτεχνία ως προς τις χρονικές δομές
2. στη σχέση του κινηματογράφου με το θέατρο ως προς τις χωρικές δομές
3. στη γειτνίαση του σεναρίου με το θεατρικό έργο ως προς τη μορφή του κειμένου και το γλωσσικό κώδικα. 

Για την παρούσα διακειμενική προσέγγιση της διασκευής θ' αξιοποιηθούν και θα δειχθούν σκηνές από την ταινία «Το ταγκό των Χριστουγέννων» (2011) του Νίκου Κουτελιδάκη, διασκευή του ομώνυμου πεζογραφήματος του Γιάννη Ξανθούλη (2003).