Κόσμοι της κουλτούρας σήμερα

Η παρούσα ομιλία επιχειρεί μια συγκριτική θεώρηση λογοτεχνικού και φιλμικού κειμένου με σημειακούς όρους. Στοχεύει ν’ αναδείξει την αφηγηματική πορεία που χαράσσεται κατά την μετάβαση από το γραπτό λόγο στην επικράτεια των σημείων της εικόνας, τα οποία δημιουργούν ένα διαφορετικό κείμενο, έναν άλλο λόγο που παράγει ισχυρό νόημα μέσω των φιλμικών κωδίκων.

Στην φιλμική μεταφορά το κείμενο του σεναρίου αποτελεί μια αναδιάρθρωση του προγενέστερου λογοτεχνικού κειμένου -πεζογραφικού ή θεατρικού- στη βάση των σεναριακών μορφολογικών παραμέτρων, προτάσσοντας μια νέα γραφή με συγκεκριμένες μυθοπλαστικές επιλογές και κατευθύνσεις, αναδημιουργώντας με κινηματογραφικούς όρους τον εννοιολογικό πλούτο και το εύρος του λογοτεχνικού κειμένου.

Το κομβικό ερώτημα που τίθεται σε κάθε περίπτωση φιλμικής διασκευής σχετίζεται με τα κριτήρια επιλογής ενός κεφαλαίου έναντι ενός άλλου, μιας δράσης έναντι μιας άλλης, ενός προσώπου αντί ενός άλλου, ώστε ν’ αποδοθεί το επιθυμούμενο νόημα. Περαιτέρω ανακύπτει το διαρκές ερώτημα του ‘‘πώς’’ όλες ετούτες οι λογοτεχνικές και μετέπειτα σεναριακές επιλογές θα γίνουν φιλμική γραφή δια μέσου των κινηματογραφικών σημείων.

Το βλέμμα της κάμερας, μέσα από άπειρες δυνατότητες αποτύπωσης, θα εστιάσει με τον καταλληλότερο τρόπο μόνο αν έχει αποσαφηνισθεί σεναριακά και σκηνοθετικά το θεματικό και σημασιακό κέντρο κάθε κινηματογραφικής σκηνής, ανάλογα με το σημείο καμπύλης της αφήγησης στο οποίο εντάσσεται, δηλαδή σε σχέση με το τι προηγείται και το τι έπεται, ανάλογα με το δραματουργικό ζητούμενο ανά περίπτωση, ανάλογα με τη δράση, το είδος του φιλμ, τα υφολογικά - αισθητικά προτάγματα της ταινίας.

Υπ’ αυτές τις συγκριτικές θεωρήσεις, η παρούσα ομιλία διερευνά τον κοινό τόπο κάθε είδους μυθοπλασίας που εδράζεται στον κομβικό ρόλο της ανθρώπινης επιθυμίας ως σημασιακής και αφηγηματικής παραμέτρου, με βάση τη Δομική Σημασιολογία του Algirdas Greimas. Οι συγκρούσεις που δημιουργούνται με κάθε εναντίωση προς την εκπλήρωση της επιθυμίας, οι αντίρροπες δυνάμεις ανάμεσα στις στοχεύσεις των δρώντων προσώπων δημιουργούν κύτταρα σημασίας, αφηγηματικούς καταλύτες που εξελίσσουν και νοηματοδοτούν την ίδια την ιστορία, σε κάθε επιμέρους ενότητά της.

Η σύγκρουση ανάγεται σε σημασία ήδη από τον Claude Levi-Strauss μέσα από την έννοια της διαφοράς και των δυαδικών αντιθέσεων κατά τους μετασχηματισμούς των μύθων.

Μια αντιπαραβολή με το κινηματογραφικό σύμπαν, κάνει διακριτό πως οι διαφορές του Levi-Strauss και οι συσχετισμοί ανάμεσα στις δρώσες δυνάμεις και τα δρώντα πρόσωπα στη βάση της επιθυμίας του Algirdas Greimas, δύναται και οφείλουν να αντανακλώνται στις διαφορετικές οπτικές γωνίες της κάμερας. Τα πολλαπλά βλέμματα των προσώπων στο χώρο και το χρόνο του μύθου, στο εδώ και τώρα της ιστορίας ή στην αλλοτινή στιγμή, το βλέμμα στον άλλο δρώντα ή τον ίδιο τον εαυτό, όλα ετούτα συγκροτούνται ως σημασία μέσα από τους πολύπλευρους τρόπους του φιλμικού λόγου, που παίρνει τη σκυτάλη από τους συγκρουσιακούς μηχανισμούς του γραπτού κειμένου.

Για την συγκριτική θεώρηση θα αξιοποιηθούν παραδειγματικά οι ταινίες:

• «Η Φόνισσα» (1974), του Κώστα Φέρρη,
  διασκευή του ομώνυμου πεζογραφήματος του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη
  «Η Φόνισσα» (1903, περιοδικό Παναθήναια, 1912, εκδόσεις Φέξη)

• «Η τιμή της αγάπης» (1984), της Τώνιας Μαρκετάκη
  διασκευή του πεζογραφήματος
  «Η τιμή και το χρήμα» του Κωνσταντίνου Θεοτόκη (1914, περιοδικό Νουμάς)

Οι αναφερόμενες ταινίες, πέρα από το να αποτελούν κινηματογραφικές μεταφορές σπουδαίων και πρωτοπόρων για την εποχή τους λογοτεχνικών κειμένων, ανάγουν την εικόνα στο ύψος του Λόγου της αφήγησης κατά Gerard  Genette. Πολύ πέρα από την απλή καταγραφή ή τη στείρα περιγραφή στην οποία η φιλμική εικόνα ενίοτε εκπίπτει, οι ταινίες αυτές φέρνουν την κινηματογραφική γραφή στο ύψος του πλήρους νοήματος. 

Για να παρακολουθήσετε την διάλεξη, παρακαλώ ακολουθήστε τον παρακάτω σύνδεσμο

https://authgr.zoom.us/j/92505289585?pwd=bjJBSG5YeTAxenZ1N1NUaUFCcEI1QT09